Het is niet elke dag gaypride

Afgelopen week is het derde seizoen van de super populaire Netflix-serie ‘Heartstopper’ uitgekomen. Dit is een verfilming van de gelijknamige graphic-novel serie geschreven door Alice Oseman. Met meer dan 8 miljoen verkochte kopieën in wel 37 verschillende talen is het een van de meest bekende queer-verhalen van het moment. Het verhaal gaat over 2 Engelse schooljongens die elkaar leren kennen en verliefd worden.

Op sociale media, onder andere op booktok, zijn deze serie en andere verhalen over queer-relaties en LHBTI-personen populairder dan ooit. Jongeren lezen deze boeken en delen vervolgens hun liefde voor deze boeken op social-media accounts. Lang voorbij zijn de tijden dat de boeken met ‘homoverhalen’ afgezonderd in een boekenkast ergens achterin de boekenwinkel worden verstopt. Tegenwoordig staan de planken van de boekenwinkel vol met queer-literatuur, met name in de Young-Adult sectie. Maar hoe wordt dit gerepresenteerd in de Nederlandse literatuur?

Uit onderzoek en eigen ervaringen is gebleken dat er een verschil zit in de representatie van verschillende seksualiteiten en genderidentiteiten. Seksualiteit is het gender waarop je valt terwijl genderidentiteit gaat over welk gender jij zelf bent. Al worden ze vaak aan elkaar gekoppeld, staan ze wel los van elkaar en worden ook op verschillende manieren gerepresenteerd. Er wordt bijvoorbeeld meer geschreven over geaardheid dan over genderidentiteit. “Ik denk dat zaken die we al langer kennen als homo, lesbisch, bi et cetera wat vaker voorkomen, maar dat zaken als aseksueel en demiseksueel minder vaak voorkomen,” aldus Dwayne Heuvelmans, voorzitter van Tilburg Pride en hobbylezer. Hij merkt dat er één of twee verschillende seksualiteiten meer worden gerepresenteerd in de Nederlandse literatuur dan alle anderen seksualiteiten. Er zijn namelijk veel  meer seksualiteiten dan alleen homoseksueel en biseksueel.

“Tegenwoordig kunnen we iets als intersekse veel beter definiëren, wat betekent dat mensen die nu 40, 50, 60 zijn een term kunnen geven aan een gevoel waar ze al hun hele leven mee rondlopen.” Dit maakt het hedendaags wel makkelijker om hier verhalen over te schrijven, maar die moeten er nog wel komen. Volgens Heuvelmans pakt niet ieder LHBTI-persoon meteen de pen op om een boek over hun verhaal te schrijven. Hierdoor zie je dat de genderidentiteit-representatie achterloopt op de representatie van de seksualiteit.

Sinds het begin van de vorige eeuw is er veel veranderd in de acceptatie van mensen die deel uitmaken van de LHBTI+ gemeenschap. Dit valt zo ook te merken in de Nederlandse literatuur. Na de Tweede Wereldoorlog ontstond een emancipatiestrijd en werd het COC, een belangenorganisatie voor queerpersonen, opgericht. Deze strijd staat sterk verbonden met de literatuur: de organisatie noemt zich ‘de Shakespeare club’ en ontwikkelt een tijdschrift waarin veel schrijvers zullen publiceren. Deze homoseksuele auteurs hebben een belangrijke rol gehad in de ontwikkeling naar tolerantie voor homoseksualiteit. “Het was vroeger nog veel meer zoeken naar een positief verhaal, want alles was dat je dan verstoten werd door je ouders of ruzie kreeg,” verteld Maartje Wortel, auteur van het recent gepubliceerde boek Camping.

In jeugdliteratuur vanaf de jaren ’80 en ’90 worden seksuele geaardheid en genderidentiteit meer een thema, waardoor het ook een groter onderwerp werd in de volwassenliteratuur. Vanaf de 21ste eeuw verkennen schrijvers verschillende aspecten van genderidentiteit en seksualiteit. Er wordt meer geschreven over rol- en taboedoorbrekende thema’s en schrijvers worden serieuzer genomen door hun ‘literairdere’ schrijfstijl. Ook is er tegenwoordig meer aandacht voor hoe verschillende identiteitsaspecten, zoals gender, ras en klasse, in relatie staan tot elkaar en wat dat betekent voor de positie van een individu in de samenleving. Dus, in vergelijking met 100 jaar geleden is er wel veel veranderd in de representatie van de queergemeenschap in literatuur: het is meer en positiever geworden.

Het is echter ook belangrijk dat de negatieve kanten van relaties ook in queerliteratuur worden weergegeven. “Ik vind het ook belangrijk dat die verhalen verteld worden, dat heteroseksuelen ook snappen: het is niet altijd een feest, het is niet elke dag gaypride,” aldus Wortel. Waar het vroeger lastig was om positieve verhalen te vinden moet je nu op zoek naar verhalen met een negatieve toon.

Er word bijna niets geschreven over misbruik en giftige relaties tussen LHBTI-personen. Er is weinig verschil tussen seksueel misbruik bij heteroseksuele relaties en ‘queermisbruik’, maar in boeken wordt alleen het eerste besproken. Misbruik onder queer-personen lijkt een groot taboe te zijn. Heuvelmans geeft aan: “Ik denk dat series en films daar net iets eerder op in kunnen spelen dan de literatuur.” Daarmee zegt hij dat giftige queerrelaties niet veel voorkomen in de literatuur, maar dit zou wel meer mogen.

Volgens zowel Wortel als Heuvelmans mag er een bredere representatie van de LHBTI+ gemeenschap komen in de literatuur. Ze vinden beiden dus dat er wel voldoende representatie is, maar dat die wel diverser mag. “Ik denk dat verschillende zaken binnen de hele regenbooggemeenschap onvoldoende aan het licht komen,” zegt Heuvelmans. Bijvoorbeeld een eventuele kinderwens bij mensen die zich aangetrokken voelen tot hetzelfde geslacht zou ook een mooi onderwerp zijn om over te schrijven.

Voor Wortel staat voorop dat de queer-community wordt erkent en dat mensen zien dat zij niet anders zijn. “In mijn hoofd gaat het nog vooral om het laten zien dat het leuk is, dat iedereen goed met elkaar omgaat.”

Er is dus door de jaren heen een bredere representatie van de queergemeenschap gekomen, maar er is nog altijd ruimte voor verbetering. Maar waar het vooral om gaat is dat iedereen een boek kan lezen waarin zij zichzelf kunnen vinden. Zoals auteur Arthur Japin ook zei: “Want wie je ook bent, wat je ook voelt, en wie je ook liefhebt, het is fijn om te lezen over mensen zoals jijzelf, maar het is misschien nog wel belangrijker om te lezen over anderen, over dingen die je zelf net meemaakt of die jij persoonlijk anders voelt.”